บทที่ ๘
บทคัดย่องานวิจัย
- หัวข้อเรื่อง สถาบันครอบครัวของกลุ่มชาติพันธุ์ในกรุงเทพมหานคร ระบบครอบครัวญี่ปุ่นกับชุมชนญี่ปุ่นในย่านถนนสุขุมวิท
- ผู้วิจัย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.บุญยง ชื่นสุวิมล
บทคัดย่อ
การวิจัยในครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อทำความเข้าใจโครงสร้างครอบครัวญี่ปุ่น ความเป็นมา จำนวนสมาชิก การอบรมสั่งสอน การปฏิบัติตามประเพณีในรอบปี
และการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น วิธีการวิจัยเป็นแบบมานุษยวิทยา โดยใช้เครื่องมือ
วิจัยในการเก็บข้อมูลจากการสัมภาษณ์ครอบครัวญี่ปุ่นที่อาศัยอยู่ในย่านถนนสุขุมวิทจำนวน 27 ครัวเรือน จากการศึกษาพบว่า
- 1. ครอบครัวญี่ปุ่นเป็นครอบครัวเดี่ยวขนาดเล็ก มีบุตรเพียง 1 หรือ 2 คน และยังคงมีลักษณะ Patrilineal descent กล่าวคือ พ่อบ้านยังคงหารายได้เป็นหลัก ส่วนแม่บ้านเป็นผู้ดูแลบ้านและเลี้ยงดูบุตร แต่เมื่อมีเรื่องสำคัญสามีกับภรรยาจะ ตัดสินใจร่วมกัน
- 2. ความคิดที่จะทำให้บุตรชายสืบทอดกิจการคนเดียวตามระบบครอบครัว อิเอะเดิมนั้นเริ่มคลายตัวลง ครอบครัวญี่ปุ่นในไทยไม่ได้กำหนดผู้สืบทอดที่ชัดเจน
- 3. การอบรมเลี้ยงดูสมาชิกเมื่อยังเยาว์อยู่นั้น ค่อนข้างเข้มงวดแต่เมื่อ เติบโตขึ้น ค่อนข้างจะให้อิสระทั้งชายและหญิง แต่จะเข้มงวดกับหญิงมากกว่าชาย เล็กน้อย
- 4. ชุมชนญี่ปุ่นในกรุงเทพฯ มีลักษณะ Heterogeneity ประกอบด้วยคน ญี่ปุ่นที่หลากหลายด้วย ฐานะ ตำแหน่ง สถานะ อายุ ความพอใจ จะไม่มีความสัมพันธ์ ในแนวราบ แต่จะมีความสัมพันธ์ในแนวดิ่ง เมื่อสังกัดกับกลุ่มหรือองค์การที่มีความ สัมพันธ์ภายในกลุ่มค่อนข้างอบอุ่น
- 5. ผู้ให้สัมภาษณ์ส่วนใหญ่มีการศึกษาระดับมหาวิทยาลัยสำหรับบุตร ก็จะ ให้การศึกษาระดับมหาวิทยาลัยเช่นกัน ไม่มีความแตกต่างระหว่างชายหญิง แสดงให้ เห็นถึงความเท่าเทียมกันระหว่างชายและหญิง
- 6. การปฏิบัติตามประเพณีญี่ปุ่นในรอบปี เริ่มลดน้อยลงกว่าเมื่อตนเองยัง อยู่กับครอบครัวเดิมในประเทศญี่ปุ่น
- 7. วัฒนธรรมประเพณีไทยเริ่มเข้ามามีส่วนในวงจรชีวิตของครอบครัวชาว ญี่ปุ่นไม่ว่าในด้านการศึกษา หรือในด้านความเชื่อในด้านการศึกษาครอบครัวญี่ปุ่น ส่งบุตรเข้าเรียนโรงเรียนไทย หรือมีการพาบุตรของตนเข้าวัดไทยทำบุญ เป็นต้น
- 8. ครอบครัวชาวญี่ปุ่นยังคงติดต่อกับวัฒนธรรมเดิมของตน คือ พ่อแม่ พี่น้อง ไม่ได้ตัดขาดจากวัฒนธรรมเดิม ทำให้ครอบครัวยังคงรักษาเอกลักษณ์ของ ตนเองไว้ได้
ความสำคัญของปัญหา
การติดต่อระหว่างไทยกับญี่ปุ่นมีมานานแล้ว จากเอกสารทางประวัติศาสตร์ “เรคิไดโฮอัน” ทำให้เราได้ทราบว่า ความสัมพันธ์ทางการค้าระหว่างริวกิวกับจีนเกาหลี และบรรดาเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีมานานแล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับอยุธยา ในคริสต์ศตวรรษที่ 15 สินค้าส่งออกในยุคนั้นได้แก่ ไม้ฟาง ผ้าฝ้ายพิมพ์ สุรา น้ำกุหลาบ(ความสัมพันธ์ไทย-ญี่ปุ่น600 ปี, หน้า 7-16) ความสัมพันธ์ดังกล่าวก่อให้ เกิดชุมชนญี่ปุ่นขึ้นในอยุธยาหรือที่เรียกว่า หมู่บ้านญี่ปุ่น ซึ่งถือเป็นชุมชนญี่ปุ่น ที่ปรากฏในหลักฐานทางประวัติศาสตร์
จากความเป็นมาทางประวัติศาสตร์ของทั้งไทยและญี่ปุ่น ที่บางครั้งคล้ายคลึง กัน เช่น การถูกไล่ล่าเป็นอาณานิคม หรือการเปิดประเทศในเวลาไล่เลี่ยกัน บางครั้ง ใกล้ชิดกัน เช่น ปัจจุบันที่ไทยขอความช่วยเหลือทางเศรษฐกิจและบางครั้งก็ห่างเหิน กัน เช่น เมื่อญี่ปุ่นปิดประเทศหรือภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ความไม่สม่ำเสมอใน ความสัมพันธ์ดังกล่าว ทำให้คนไทยรู้จักคนญี่ปุ่นหรือชุมชนญี่ปุ่นน้อยมาก น้อยกว่า จีน อินเดีย หรือฝรั่งที่คนไทยมักคุ้นเคยมาแต่เดิม แต่จากความสำเร็จในการพัฒนา ประเทศของญี่ปุ่น ไม่ว่าจะเป็นก่อนสงครามหรือภายหลังสงครามโลกครั้งที่2 แสดง ให้เห็นถึงศักยภาพในการพัฒนาตนเองของญี่ปุ่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในทาง อุตสาหกรรมซึ่งแต่ก่อนเคย “ตามฝรั่ง” แต่ปัจจุบัน “ฝรั่งยังต้องศึกษาจากญี่ปุ่น” การ พัฒนาที่ได้ชื่อว่าประสบความสำเร็จดังกล่าว กลายเป็นที่กล่าวขวัญในวงวิชาการว่า อะไรเป็นกุญแจความสำเร็จดังกล่าว นักวิชาการทางสังคมศาสตร์ทั่วโลกต่างก็ พยายามอธิบายให้เหตุผลตามความคิดความเชื่อของตน
ไทยพยายามที่จะเรียนรู้แบบอย่างความสำเร็จในการพัฒนาสังคมของญี่ปุ่น ซึ่งถือเป็นแม่แบบของความสำเร็จของเอเชีย ทั้งในอดีตและปัจจุบัน ด้วยการแลก เปลี่ยนทางการศึกษาหรือในรูปการขอความรู้ ความช่วยเหลือทางวิชาการจากญี่ปุ่น หรือการส่งนักศึกษาไปศึกษายังประเทศญี่ปุ่น เป็นต้น
แต่เมื่อหันกลับมามองภายในสังคมไทยเราเองแล้ว เราย่อมต้องตระหนักว่า ในหมู่ชาวต่างประเทศที่มาอาศัยอยู่ในประเทศไทยเรานั้น มีชาวญี่ปุ่นอาศัยอยู่ด้วย จากสถิติของสำนักงานตำรวจแห่งชาติและสำนักงานตรวจคนเข้าเมืองระหว่างเดือน มกราคม – ธันวาคม พ.ศ. 2542 มีชาวญี่ปุ่นอาศัยในราชอาณาจักร 23,506 คน แสดงให้เห็นว่ามีชาวญี่ปุ่นจำนวนไม่น้อยที่อาศัยในไทย ส่วนหนึ่งเป็นชาวญี่ปุ่นที่ สมัครใจอยู่ประเทศไทย ไม่ว่าด้วยเหตุผลทางครอบครัวหรืออย่างอื่น คนเหล่านี้มี จำนวนไม่น้อยเช่นเดียวกัน หรืออีกนัยหนึ่งอาจกล่าวได้ว่ามี “หมู่บ้านญี่ปุ่น”ใหม่เกิดขึ้น แล้วแทนที่ “หมู่บ้านญี่ปุ่น” ที่อยุธยาที่ได้สูญหายไป
เหมือนดั่งการพยายามหาคำตอบจาก“หมู่บ้านญี่ปุ่นที่อยุธยา” คำถามที่ ต้องการคำตอบก็คือ คนเหล่านี้ทำอะไรในประเทศไทย ( ยกเว้นพนักงานบริษัทที่ บริษัทแม่ในญี่ปุ่นส่งมาประจำเมืองไทย มีระยะเวลาในการทำงานเมื่อครบกำหนดก็ เดินทางกลับ) ดำรงชีวิตอยู่อย่างไร จะให้บุตรเรียนหนังสืออย่างไร ลักษณะครอบครัว เป็นอย่างไร ประเพณีที่ปฏิบัติอยู่ในญี่ปุ่นนั้นในไทยได้ปฏิบัติเหมือนเดิมหรือไม่ คน เหล่านี้ถูกสังคมไทยกลมกลืนไปมากน้อยหรือไม่อย่างไร เป็นต้น คำถามเหล่านี้คือ ที่มาของการทำหัวข้อวิจัยนี้
แทนที่จะต้องไปทำการศึกษาถึงประเทศญี่ปุ่น นักวิชาการไทยเราไม่ได้หันกลับ มามองดูภายในสังคมไทยเราเองว่า ชาวญี่ปุ่นได้หยั่งรากฝังตัวเองลงอย่างเงียบ ๆ มา เป็นเวลานานแล้วนับแต่ก่อนสงครามเป็นต้นมา แม้จะไม่ได้มุ่งประเด็นไปยังการค้นหา คำตอบความสำเร็จของญี่ปุ่นดังกล่าวข้างต้น แต่การศึกษาชุมชนญี่ปุ่นในบริบทของ สังคมไทยคงจะได้ให้คำตอบอะไรบางอย่างแก่สังคมไทย และแม้แต่สังคมญี่ปุ่นและ คนญี่ปุ่นเอง
(ที่มา : ผศ.ดร.บุญยง ชื่นสุวิมล, เอกสารประกอบคำบรรยายโครงการสัมมนาทางวิชาการ เรื่อง สถาบันครอบครัวของกลุ่มชาติพันธุ์ในกรุงเทพมหานคร. 2544.)
คำศัพท์
- ๑. สถาบัน 機構。機関。
- ๒. กลุ่มชาติพันธุ์ 民族集団。
- ๓. บทคัดย่อ 論文要旨。
- ๔. โครงการวิจัย 研究プロジェクト。
- ๕. ระบบครอบครัว 家族制度。
- ๖. ผู้ช่วยศาสตราจารย์ 准教授。
- ๗. วัตถุประสงค์ 目的。
- ๘. ปฏิบัติ 行動する。ทำ の固い言葉。
- ๙. มานุษยวิทยา 人類学。
- ๑๐. ครอบครัวเดี่ยว 核家族。
- ๑๑. คง まだ、~している(継続)。動詞の前におく。
- ๑๒. สืบทอดกิจการ 仕事をつぐ。
- ๑๓. คลายตัว ゆるむ。
- ๑๔. เยาว์ 若い。固い言葉。普通は、อายุน้อย 。
- ๑๕. เข้มงวด 厳しい。
- ๑๖. ความสัมพันธ์ในแนวราบ 横の関係。
- ๑๗. ความสัมพันธ์ในแนวดิ่ง 縦の関係。
- ๑๘. วงจรชีวิต ライフサイクル。
- ๑๙. เอกลักษณ์ 同一性。特別の性格。
- ๒๐. ความสำคัญของปัญหา 意義。論文の用語。
- ๒๑. คริสต์ศตวรรษที่ ๑๕ 15世紀。
- ๒๒. ในเวลาไล่เลี่ยกัน ほぼ同じ時期に。
- ไล่เลี่ย 近づく。
- ๒๓. ความไม่สม่ำเสมอ 不連続性。
- ๒๔. ศักยภาพ 潜在的可能性。
- ๒๕. ประสบความสำเร็จ 成功する。
- ๒๖. วงวิชาการ 学界。
- ๒๗. แม่แบบ 手本。
- ๒๘. สมัครใจ+動詞 自発的に~する。
- ๒๙. ดำรงชีวิต 人生を送る。普通は、ใช้ชีวิต 。
- ๓๐. ถูกสังคมไทยกลมกลืนไป タイ社会に同化される。
- กลมกลืน 調和した。和らいだ。
- ๓๑. หัวข้อวิจัย 研究テーマ。
- ๓๒. หยั่งราก 根づく。
- ๓๓. มุ่งประเด็นไปยัง+動詞 ~を目ざす。
- ๓๔. เอกสารประกอบคำบรรยาย 講演のレジュメ。
- ๓๕. โครงการสัมมนาทางวิชาการ 学術会議プロジェクト。
- โครงการ プロジェクト。
- สัมมนา 会議。
- ทางวิชาการ 学術的な。
คำอธิบายไวยากรณ์
๑) ย่าน 区域。地方。町くらいの大きさ。
ย่าน + 地名
- 例: บ้านของเขาอยู่ย่านชิบุยะ
๒) ทำความเข้าใจ 理解する。เข้าใจ と同じ意味だが、経過を示すニュアンス。
ทำความเข้าใจ + 事柄
- 例: เวลาเรียนภาษาไทย ต้องทำความเข้าใจวัฒนธรรมไทยด้วย
๓) ความเป็นมา 経緯。来歴。
- 例: เราไม่รู้ว่าเขามีความเป็นมาอย่างไร
๔) ในรอบ ~の期間に。
ในรอบ + 年、月、日などの言葉
例: บทความนี้วิเคราะห์เหตุการณ์สำคัญในรอบเดือน
๕) ครัวเรือน 世帯。統計、経済で使う用語。類別詞。
- 例: ตำบลนี้มีประชากรทั้งหมดกี่ครัวเรือน
๖) เป็นหลัก 主に。
動詞 + เป็นหลัก
- 例: คนเอเชียกินข้าวเป็นหลัก
๗) ร่วมกัน 共に~する。副詞。
動詞 + 目的語 + ร่วมกัน
- 例: ผมอยากให้คนทุกเชื้อชาติศาสนาอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข
๘) ไม่ได้..... ~ではなかった。過去の否定。
ไม่ได้ + 動詞
- 例: ตอนเป็นเด็ก ฉันไม่ได้อยู่กับพ่อแม่
- เขาไม่ได้ชอบเธอ เพียงแต่สงสารเธอ
ไม่ได้ + เป็น /อยู่/ทำงาน = 現状の否定を述べる
- 例: เขาไม่ได้เป็นคนญี่ปุ่น
- ผมไม่ได้อยู่ที่เมืองไทย
- ตอนนี้ คุณไม่ได้ทำงานอะไร
๙) นั้น 話題の終わりを示す。
名詞句 + นั้น + 動詞
- 例: การค้าระหว่างไทยกับญี่ปุ่นนั้น ขยาตัวมากขึ้นในสมัยเมจิ
๑๐) ค่อนข้าง (จะ) かなり。大分。主観的評価が入る。
ค่อนข้าง(จะ) + 動詞
- 例: เดือนพฤศจิกายน อากาศค่อนข้างหนาว
๑๑) ประกอบด้วย ~から成っている。
- 例: เสียงในภาษาไทยประกอบด้วยพยัญชนะ สระ และวรรณยุกต์
๑๒) สังกัด 所属する。組織に付属するかをいう場合に用いる。本文はกับと あるが、ない方が自然。ขึ้นอยู่กับ とも使う。
- 例: มหาวิทยาลัยแห่งนี้ เป็นมหาวิทยาลัยสังกัดกระทรวงศึกษาธิการ
๑๓) .....ก็เช่นเดียวกัน 同じように。เหมือนกัน よりも、やや固い表現。
- 例: หนังสือเล่มนี้ให้ความรู้เกี่ยวกับญี่ปุ่น หนังสือเล่มนั้นก็เช่นเดียวกัน
- ปัญหานี้เป็นปัญหาใหญ่ ญี่ปุ่นก็ได้รับผลกระทบเช่นเดียวกัน
๑๔) ตาม ~に従って。
動詞 + ตาม + 名詞
- 例: คนขับรถทุกคนควรปฏิบัติตามกฎจราจร
๑๕) ไม่ว่า.....หรือ..... ~を問わず。~でも~でも。
ไม่ว่า + A + หรือ + B
- 例: ฉันชอบกินอาหารไทย ไม่ว่าต้มยำ ส้มตำ หรือผัดไทย
๑๖) ไว้ ~しておく。副動詞。
動詞 + ไว้
- 例: เราต้องจองตั๋วเครื่องบินไว้
๑๗) บรรดา いくつかの。全ての。บรรดา の後に ทั้งหมด を入れると確実 に全部の意。ทั้งหมด がない場合は、必ずしも全部ということではない。 本文では、「全て~」という意味ではない。
บรรดา + 名詞
- 例: ในบรรดานักเรียนทุกคน คุณทานากะเก่งที่สุด
- บรรดากฎหมายที่ลิดรอนสิทธิสตรีถูกยกเลิกในปีนั้น
๑๘) ดังกล่าว 上記の。上述の。固い表現。一般には นั้น を使う。
- 例: เมืองซัปโปโรอยู่ในเกาะฮอกไกโด เกาะดังกล่าวอยู่ภาคเหนือของญี่ปุ่น
๑๙) ก่อให้เกิด 始めさせる。固い表現。
- 例: การชุมนุมประท้วงอย่างต่อเนื่องก่อให้เกิดผลเสียหายทางเศรษฐกิจ
๒๐) ทั้ง....และ.... AもBも。
- 例: มะเร็งอาจเกิดจากทั้งพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อม
๒๑) มาแต่เดิม 以前から~ずっと。
動詞 + มาแต่เดิม
- 例: ความเชื่อนี้มีมาแต่เดิม
๒๒) แต่ก่อน 昔。สมัยก่อน と同じ使い方。
แต่ก่อน + 文節
- 例: แต่ก่อน ครอบครัวไทยมีบุตรจำนวนมาก ปัจจุบันมีไม่กี่คน
๒๓) เป็นที่กล่าวขวัญ 評判になっている。話題になっている。
- 例: ภาพยนตร์เรื่องนี้เป็นที่กล่าวขวัญอย่างมาก
๒๔) ด้วย ~で。方法、手段の前置詞。
動詞 + ด้วย + 道具
- 例: นักบินอวกาศหายใจด้วยอุปกรณ์พิเศษ
๒๕) ในรูป ~の形。固い表現。
動詞 + ในรูป + 名詞
- 例: ทุกคนส่งการ์ดปีใหม่ในรูปอีการ์ดทางอินเตอร์เน็ต
๒๖) ยัง..... ~まで。書き言葉。
(ไป / มา / กลับ) + ยัง + 地名
- 例: นายกรัฐมนตรีเดินทางไปยังประเทศจีน
๒๗) เอง ~自身も。目的語を強める。第二部の第7課๑๔) を参照。 ตัวเอง も同じ意味。主語の場合は、เอง の後に ก็ が入る。
名詞/代名詞 + เอง
- 例: นอกจากรัฐบาลแล้ว
- ประชาชนเองก็ต้องช่วยกันดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม
๒๘) ย่อม 当然である。自然である。助動詞。
ย่อม + 動詞
- 例: มนุษย์ทุกคนย่อมต้องการความสุขในชีวิต
- โดยธรรมชาติแล้ว แม่ทุกคนย่อมรักลูก
๒๙) อีกนัยหนึ่ง つまり。換言すれば。書き言葉で固い表現。
文1 + อีกนัยหนึ่ง + 文2
- 例: คนไทยไม่สนใจการเมือง อีกนัยหนึ่งคนไทยไม่ค่อยมีความรู้เรื่องนี้
๓๐) อาจกล่าวได้ว่า ~と言えるかもしれない。書き言葉。
- 例: อาจกล่าวได้ว่าคนไทยไม่เข้าใจระบอบประชาธิปไตยอย่างแท้จริง
๓๑) นับแต่.....เป็นต้นมา ~の時以降。書き言葉。
นับแต่ + 時間を示す語か、出来事 + เป็นต้นมา
- 例: นับแต่สงครามโลกครั้งที่๒เป็นต้นมา ประเทศไทยไม่เคยได้รับ
- ความเสียหายจากสงครามอีก
๓๒) แม้..... ~だけれども、逆接の接続詞。
แม้ + 文1 + แต่ + 文2
- 例: แม้สถานการณ์ทางการเมืองจะไม่ดีนัก แต่ประเทศไทยก็ยังมี
- นักท่องเที่ยวต่างชาติจำนวนไม่น้อย